Khái niệm

Trung lập thị trường là một nhóm các chiến lược đầu tư trong đó nhà đầu tư đồng thời mở vị thế mua và bán nhằm giảm thiểu tác động của rủi ro thị trường chung đến lợi nhuận danh mục. Chiến lược này được sử dụng khi nhà đầu tư muốn loại bỏ biến động chung của thị trường khỏi lợi nhuận danh mục để tập trung chính vào kỹ năng dự báo lợi nhuận cổ phiếu. Chiến lược trung lập thị trường có hai đặc điểm chính:

• Có thể kiếm lợi nhuận bất kể thị trường tăng hay giảm;
• Cùng lúc mở các vị thế ngược nhau với mức rủi ro thị trường bằng nhau.

Trong thị trường chứng khoán, nhà đầu tư thường sử dụng hệ số beta làm thước đo cho rủi ro hệ thống (mô hình CAPM). Trong bối cảnh này, danh mục trung lập thị trường được định nghĩa là danh mục có beta bằng 0.

Giao dịch theo cặp (pairs trading) là một dạng đơn giản và phổ biến của chiến lược trung lập thị trường. Mục đích chiến lược giao dịch theo cặp là tìm kiếm các cặp cổ phiếu có lịch sử giá tương quan cao với nhau. Khi tương quan giá của hai cổ phiếu lệch ra khỏi mứctrung bình dài hạn, nhà đầu tư thực hiện mua cổ phiếu đang kém vượt trội đồng thời bán cổ phiếu đang vượt trội hơn với kỳ vọng sự sai lệch này chỉ diễn ra tạm thời. Khi tương quan giá của hai cổ phiếu hội tụ về mức trung bình như kỳ vọng, nhà đầu tư đóng vị thế để hiện thực hóa lợi nhuận.

Chênh lệch giá thống kê (statistical arbitrage – stat arb) cũng là một nhóm các chiến lược trung lập thị trường phát triển từ chiến lược giao dịch theo cặp, sử dụng các mô hình toán thống kê cùng với sự hỗ trợ của máy tính để khai thác tối đa cơ hội giao dịch đến từ sự thay đổi bất thường về giá tương đối của cổ phiếu này so với cổ phiếu khác.

Về mặt phân loại, nhóm  chiến lược chênh lệch giá thống kê bao gồm cả giao dịch theo cặp, vì vậy, có thể nói giao dịch theo cặp là một chiến lược chênh lệch giá thống kê. Tuy nhiên, chênh lệch giá thống kê không hẳn là giao dịch theo cặp. Nhờ sự hỗ trợ của máy tính, một số chiến lược chênh lệch giá thống kê có thể kết hợp mua/bán hai danh mục với hàng trăm cổ phiếu khác nhau. Khi đó, nhà đầu tư sẽ lựa chọn các cổ phiếu tiềm năng và xếp hạng chúng theo tiêu chí định giá tương đối, sau đó thực hiện mua các cổ phiếu được xếp hạng “rẻ tương đối” đồng thời bán các cổ phiếu được xếp hạng “mắc tương đối”.

Ví dụ về chiến lược trung lập thị trường 

Giả sử nhà đầu tư vừa phân tích và lựa chọn được một danh mục gồm 5 cổ phiếu đều thuộc danh mục VN30 như sau: FPT, HPG, TCB, VIC, VPB (gọi tắt danh mục này là “VN05”). Nhà đầu tư đánh giá rằng trong thời gian tới, danh mục VN05 có tiềm năng tốt hơn thị trường chung (thị trường chung làm cơ sở so sánh ở ví dụ này là điểm chỉ số VN30) và quyết định sẽ đầu tư 600 triệu đồng theo chiến lược trung lập thị trường như sau:

• Mua 500 triệu đồng VN05;
• Ký quỹ 100 triệu đồng để mở 5 vị thế bán VN30F1M (giả định giá VN30F1M hiện tại = 1.000,  ký quỹ = 20%, và giá VN30F1M thay đổi tương quan hoàn toàn với điểm chỉ số VN30).

Danh mục VN05 được đánh giá có tiềm năng tốt hơn thị trường chung có nghĩa là nếu thị trường tăng, VN05 tăng nhiều hơn, ngược lại, nếu thị trường giảm, VN05 giảm ít hơn. Giả định 2 kịch bản thị trường với kết quả đầu tư được tính toán như sau (bỏ qua phí giao dịch và thuế):

Nếu thị trường tăng, VN30 tăng, vị thế bán VN30F1M bị lỗ. Tuy nhiên, vì nhà đầu tư kỳ vọng danh mục VN05 tăng mạnh hơn VN30 (12% so với 10%), khi đó phần lãi từ mua VN05 đã bù đắp toàn bộ phần lỗ từ vị thế bán VN30F1M và vẫn có tổng lãi 10 triệu đồng.

Ngược lại, nếu thị trường giảm, danh mục VN05 bị lỗ. Tuy nhiên, nhà đầu tư kỳ vọng danh mục VN05 có tiềm năng tốt hơn thị trường chung nên giảm giá ít hơn (giả định giảm 8% so với 10%), khi đó phần lãi từ vị thế bán VN30F1M đã bù đắp toàn bộ phần lỗ từ danh mục VN05 và vẫn có tổng lãi 10 triệu đồng.

Lợi thế chính của chiến lược trung lập thị trường

Với chiến lược trung lập thị trường, kết quả đầu tư phụ thuộc chủ yếu vào việc đánh giá và lựa chọn đúng danh mục cổ phiếu có tiềm năng tốt hơn trung bình toàn thị trường, không phụ thuộc vào việc dự đoán đúng biến động giá ngắn hạn. Khi sử dụng chiến lược này, nhà đầu tư chỉ cần tập trung nghiên cứu, tìm hiểu và lựa chọn được danh mục cổ phiếu có nền tảng cơ bản tốt và tiềm năng sinh lợi cao trong dài hạn, không cần lo ngại hay nỗ lực dự đoán biến động thị trường trong ngắn hạn. Những sự kiện ngắn hạn xuất hiện rất ngẫu nhiên, khó dự đoán đúng, chỉ có thể nhận thức được khi đã diễn ra, và khi đó đã không còn kịp để hành động. Ngoài ra, cần rất nhiều thời gian và công sức để liên tục cập nhật thông tin, theo dõi biến động thị trường hàng ngày.