Trò chơi có tổng bằng 0 (zero-sum game) đề cập đến một tình huống cạnh tranh trong đó những gì người thắng nhận được sẽ tương đương với mất mát của một người hoặc một nhóm người khác. Vậy trong giao dịch thuật toán, mộtnhà đầu tư kiếm được lợi nhuận thì đồng nghĩa với việc các nhà đầu tư khác sẽ bị thua lỗ?
Đầu tư cổ phiếu là trò chơi có tổng bằng 0
Trước khi bàn tới câu hỏi ở phần tiêu đề, chúng ta đánh giá liệu đầu tư cổ phiếu nói chung có phải là một trò chơi có tổng bằng 0, thông qua một ví dụ giả định đơn giản như sau:
Năm nhà đầu tư A, B, C, D và E cùng góp vốn để thành lập công ty ALGOTRADE, số vốn khởi đầu là 100 tỷ đồng, mỗi người đóng góp 20 tỷ đồng để sở hữu 20% cổ phần công ty.
Ba ngày sau, A muốn thoái vốn khỏi ALGOTRADE nên quyết định bán lại toàn bộ cổ phiếu cho G. Để thuận lợi thoái vốn nhanh, A chấp nhận bán 20% cổ phần đang sở hữu với giá 18 tỷ đồng.
Sau đó vài ngày, G tìm được H, đang kỳ vọng cao về triển vọng tương lai của ALGOTRADE, sẵn sàng trả giá 23 tỷ đồng để mua lại toàn bộ 20% cổ phần, G đã đồng ý bán.
Trong ngắn hạn, không có sự kiện đặc biệt gì diễn ra, giá trị của ALGOTRADE không đổi là 100 tỷ đồng, G lướt sóng ngắn hạn và có lợi nhuận 5 tỷ đồng, tương ứng với A thua lỗ 2 tỷ đồng và H thua 3 tỷ đồng (chi trả 23 tỷ đồng để sở hữu tài sản đang có giá trị 20 tỷ đồng). Tổng lợi ích của 6 nhà đầu tư bằng 0.
Hai năm sau, ALGOTRADE phát triển mạnh, giá trị công ty nhanh chóng tăng lên 150 tỷ, nhờ đó, giá cổ phiếu của các nhà đầu tư cũng tăng lên tương ứng.
Dòng tiền của các nhà đầu tư trong hai năm như sau:
Mặc dù A vẫn lỗ 2 tỷ đồng, nhưng xét trên tổng thể, sau hai năm, tổng lợi ích của 6 nhà đầu tư là 50 tỷ đồng.
Nếu không có những sự kiện nào quá đặc biệt xảy ra trong ngắn hạn như, chiến tranh, thiên tai, v.v. thì giá trị cơ bản của một doanh nghiệp hầu như không thay đổi chỉ trong thời gian ngắn vài ngày. Vì vậy, mua cổ phiếu và bán chốt lời hoặc cắt lỗ trong ngắn hạn thì có thể xem đó là một trò chơi có tổng bằng 0.
Nhìn dài hạn hơn, nếu phát sinh những sự kiện vĩ mô, vi mô ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị cơ bản của doanh nghiệp, thì tổng phúc lợi của các nhà đầu tư sẽ nhỏ hơn hoặc lớn hơn 0 tùy theo sự kiện tốt hay xấu. Nói cách khác, đầu tư cổ phiếu trong dài hạn có thể xem là trò chơi có tổng không bằng 0.
Nhìn về dài hạn theo góc nhìn tích cực, lợi nhuận của các doanh nghiệp niêm yết phần lớn có xu hướng tăng theo thời gian theo sự tăng trưởng chung của nền kinh tế, và các nhà đầu tư sẽ được chia thành quả từ kết quả kinh doanh tốt của doanh nghiệp – trò chơi có tổng lớn hơn 0, tất cả cùng thắng.
Chứng khoán phái sinh là trò chơi có tổng bằng 0
Bỏ qua thuế và phí, giao dịch hợp đồng tương lai VN30F là một trò chơi có tổng bằng 0, bởi vì 100% dòng tiền giao dịch không được đưa vào sản xuất kinh doanh mà chỉ chuyển từ người thua qua người thắng. Trong thực tế, nếu bao gồm tất cả phí và thuế thì đây là trò chơi có tổng nhỏ hơn 0.
Giao dịch thuật toán có phải trò chơi tổng bằng 0
Giao dịch thuật toán liệu có phải là trò chơi tổng bằng 0 tùy thuộc vào chiến lược được sử dụng. Các chiến lược ngắn hạn như chiến lược sóng siêu ngắn và giao dịch trong ngày là các ví dụ điển hình của trò chơi tổng bằng 0. Trong dài hạn, nếu không có alpha rõ ràng, các chiến lược sẽ thua lỗ vì thuế, phí và trượt giá.
Phần lớn các chiến lược đầu tư khác có tổng lớn hơn 0. Một ví dụ điển hình như đầu tư dài hạn sử dụng thuật toán với mong đợi hưởng lợi dựa trên sự phát triển chung của nền kinh tế là một trò chơi có tổng lớn hơn 0.
Ngoài ra, khi thị trường hoạt động kém hiệu quả, thông tin không cập nhật đầy đủ, minh bạch, nhanh chóng; quá trình đánh giá, phân tích thông tin thiếu chính xác; cũng như việc ra quyết định đầu tư thiếu hiệu quả; dẫn đến tình trạng cổ phiếu bị giao dịch với mức giá khác xa so với giá trị thực, người thắng thì thắng rất nhiều, còn người thua thì thua rất lớn. Cũng là trò chơi có tổng bằng 0, nhưng biên độ thắng – thua quá lớn sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy xấu cho tổng thể thị trường chứng khoán nói riêng và nền kinh tế nói chung: thanh khoản giảm, các doanh nghiệp tốt khó có thể huy động vốn sản xuất kinh doanh và không thể tạo ra được nhiều giá trị thặng dư trong dài hạn. Khi đó các chiến lược giao dịch thuật toán như chiến lược chênh lệch giá (arbitrage), chiến lược trung lập thị trường, v.v. được sử dụng phổ biến thì sẽ góp phần làm tăng thanh khoản thị trường, đồng thời rút ngắn khoảng cách thắng – thua trong các giao dịch ngắn hạn, làm cho thị trường hiệu quả hơn. Và khi kinh tế tăng trưởng ổn định, bền vững, tất cả nhà đầu tư đều thắng trong dài hạn.
Các thuật toán thực thi giao dịch giúp giảm chi phí mua/bán trong các giao dịch khối lượng lớn cũng không thuộc nhóm trò chơi tổng bằng 0.
Đặc biệt nhất, các thuật toán tạo lập thị trường giúp tăng thanh khoản và đối ứng các lệnh giao dịch trên toàn thị trường cũng đóng góp rất lớn cho sự phát triển của thị trường nói chung. Như vậy, cách tiếp cận của nhà đầu tư sẽ quyết định họ đang tham gia vào trò chơi tổng bằng 0 hay không. Chắc chắn rằng, các trò chơi có tổng lớn hơn 0 luôn mang lợi ích to lớn cho nhà đầu tư trong dài hạn.